Otizm ve Stres

Hepimizin zaman zaman stres yaşadığı olur. Çünkü hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır stres.

Peki ne demektir?

Stres; vücudun çeşitli içsel ve dışsal uyaranlara verdiği otomatik tepkidir. Dışsal uyaranlar; okul değişikliği, yeni bir şehre taşınmak, sevilen birinin kaybı vb. İçsel uyaranlar ise; fiziksel ve ruhsal huzursuzluklardır. Bu uyaranlar tehdit edici olduğunda vücut kendini korumaya çalışır, savunmaya geçer. Bu savaş ya da kaç durumunun yaşandığı zamandır.

Neyse biz konumuza dönelim.

Yetişkinler olarak bunları yaşarken otistik çocuklar için de bazı davranışların sebebini strese bağlayabilir miyiz?

Kesinlikle evet diyebiliriz. Otistik çocuklar farklı bir algılama, düşünme ve yorumlama yetisine sahipler. Yani işitmeleri farklı, motor hareketleri farklı, iletişim kurma şekilleri farklı…

Bu durumda onlarla diğer insanlar arasında bir farklılık, uyuşmazlık oluşmakta bu da bir çatışmaya ve beraberinde strese neden olmaktadır.

Aslında otistik çocuklarda stresi biz ortaya çıkartırız. Nasıl mı?

—Onun farklı algılama biçimini anlayamamamız, bizim gibi algıladığını varsaymamız,

—Çocuğun kendini ifade ediş tarzına bizim cevap veremememiz,

—Cevabımızı kendi algı, düşünce ve yorumlama tarzımıza göre iletmemiz.

Bütün bunlardan dolayı çocuk dikkatini toplamada zorlanır. Dikkatini toplayamayan çocuğu eğitmek zor olur ve çocuk huysuzlanır, saldırganlaşır, isteksizleşir.

Aslında çocuk elindekini yere atarak herhangi bir yeri ağrıdığından dolayı stres yaşadığını bildiriyor olabilir. Çektiği karın ağrısını ifade edişine bizim cevap veremememiz çocuğumuzun yaşadığı stresi daha da artırır. Hele bir de bu davranışından dolayı ona kızıyorsak-onun karnı ağrıdığını anlamayarak…

Hangi durumlarda stres yaşadığını bilip stresi ortaya çıkaran durumları en aza indirmek hem aramızdaki iletişimi geliştirecek hem de çocuğun enerjisini doğru yönde harcamasına yardım edecektir.

Şöyle bir örnekle devam edelim:

Arjantinli bir çocuğu evimizde misafir edeceğiz. Ama hakkında hiçbir bilgiye sahip değiliz. Bizimle uzun bir süre yaşayacak. Hangi yemeklerden hoşlanır, nasıl bir kişiliği var, nelere ilgi duyuyor…hiç bilmiyoruz.

Peki ne yapacağız.

İletişim kuracağız ancak çocuk başka bir dil konuşuyor.

Ve imdadımıza işaretler yetişiyor. Elimizden tutarak istediği şeyleri işaret ediyor. O zaman ondan bir şeyler yapmasını istiyorsam işaret ederek bildirmem gerekiyor. Buna bir süre devam edeceğiz. Sözel iletişim için acele etmeyeceğiz. Organik bir sorun yoksa konuşma zamanla gelecektir. İşareti resimlerle destekleyerek iletişimi artıracağız.

Bir stres haritası hazırlayacağız.

Neler çocuğu strese sokuyor,

Hangi durumlarda strese giriyor,

Nerede, nerelerde stres ortaya çıkıyor,

Stres hangi davranışlarla kendini gösteriyor,

Davranış öncesi olay ne ve kimler yapıyor,

Davranış sonrası varsa bir olay, kimler ve neler yapılıyor,

Stres çıkmadan önce ben neredeyim ve ne yapıyorum,

Strese verdiği tepkiye ben nasıl tepki veriyorum.

Bir süre gözlemlediği tüm bilgileri topluyor ve gözden geçiriyorum. Bir süre sonra elimde çocuğumun hangi davranış ve olaylara nasıl tepki verdiğini gösteren bir harita oluyor. Stres çıkaran olay ve durumları ayıklamak zorundayım.

Örnek olaylar:

Olay 1- Furkan teneffüse diğer öğrencilerle birlikte iniyor. Merdivenlerden inerken koşan bir öğrenci Furkan’ı hafifçe itiyor. Furkan düşmekten korktuğu için bu durum onu rahatsız ediyor ve strese sokuyor Furkan bağırmaya ağlamaya başlıyor.

Olay 2- Anne elektrik süpürgesini açıyor ve öğrenci bağırmaya başlıyor.

Strese neden olan başka durumlar da var aslında; örneğin otistik çocuklar ileride kendilerini ne beklediğini, 5 dk. Sonra ne olacağını anlayamayabilirler ve bu da onları endişelendirebilir. Düşünün, sizi hiç tanımadığınız ve dilini bilmediğiniz birtakım insanlarla aynı yere koyuyorlar ve az sonra ne olacağını hiçbir zaman kestiremiyorsunuz…

Peki otistik çocuklar stresi yenmek için hiç mi bir şey yapmıyorlar…

İşte bu durumu yenmek için kendilerini sterotipik davranışlara verirler. Benzer şeylere odaklanarak stresi azaltmaya çalışırlar. Takıntılı davranışların bir kısmı da burada ortaya çıkar. Ne yapacağınızı bilmiyorsunuz ve bu yüzden stres yaşıyorsunuz. Ne yaparsınız…Siz de aynı durumda olsanız kendi kendinize bulduğunuz hareketleri tekrar ederek vakit geçirmeye çalışırsınız.

Ayrıca bilirsiniz ki otistik çocukların bir kısmında hiperaktivite görülür. İşte çocuğumuzdaki hiperaktivite stresin bir ifadesidir.

Değerli okuyucular eğer stres yaratan durumları ayıklayıp uygun çevre düzenlemelerini yaparsak çocuğumuz artık daha az stres yaşamaya başlar. Bu da beraberinde çocukta size karşı güven duygusunu geliştirir ve çocuğu eğitilmeye hazır bir kıvama getirir.

Berat Çelik